Thursday, January 23, 2020

سماق چنین

بەشی سێ:

گۆڕا خسرۆی، پشکا دواییێ.

پێشی ڕاگواستن و خراب کردنا گوندێن سەر سنورا، مالا مە  یەک مالەیی بو ل سولکێ. سولکێ زەوی و دارێ بەریی زۆر بون، زۆربەشیان مالێ مە بون. سولکێ و گۆڕا خسرۆی قریقاج تکەتنە بەرامبەر یەک و ڕوباریان بەین بو. سولکێ کەتبوە بەڕۆژێ خوار گوندێ بەنێ  و گۆڕا خسرۆیش کەتبوە نزارێ خوار گوندێ شۆشنێ، بن چیایێ دێلی. بوارا هە زوو بەفر ل سولکێ ڕەش تبوۆ، بەس ل نزارێ شۆشنێ و گۆڕا خسرۆی زۆر درەنگ ڕەش تبوۆ، چونکی هەتا دەمژمێر نۆ و زێدەتر ڕۆژێ لێنەتدا لبەر چیایێ دێلی. ل دەستپێکا هاوینا سالا ١٩٧٨ گوندێ مە کەتە بەر ڕاگواستنێ، گوندێ شۆشنێ نەکەتە بەر. ئەمەیان ئیناینە کۆمەلگەیا بانیقەبرانێ ل بەینا کۆیێ و هەولێرێ. پاییزا ١٩٧٩ ئەز پ سەردان چۆمۆ گوندێ شۆشنێ، شەوێ ل مالا حوسێن شۆشنەیی بوم، سبیانێ عەلی و هاوژینا خۆو قادر داچنە سماق چنینێ ل گۆڕا خسرۆی. منش تەگبیر وەبو کو پ قاچاخی بچمە ناو شونهەوار و ڕەزێن سولکێ و پاشی بێمۆ نک وان و هێوارێ پێکوە بگەڕێینۆ
پشتی سەرکێشت خواردنەکە زوو وڕێکەتین، هەتا گۆڕا خسرۆی پێکوە چۆین، ئەوان قۆناغ ل سەر شیوا دەستێ ڕاستێی گۆڕێ دانا و ئەز چۆم بەرەو سولکێ.  ل ڕوباری پەڕیمۆ و ملم دا هەروازێ هنداو چالۆکا هەتا گەشتمە سەر جۆخینا سولکێ، چاوم  کەتنە کەوارێن جۆخینێ و ڕەنگەکی غەریبم هاتە پێش و هەموو کەوارێن جۆخینێ نخولیابونۆ و شەق شەق ببون. پاشی چۆمە سەر کانیا نیوەکا دەرەدیا سولکێ و دیتم کو یا پڕ سەر قەزەپ و تۆز و ستری بوی و ڕەخێن دەراوێ  لیم گرتی و بێسەرو بەر ببون، مالە هنجیرا خوار کانیێ سۆتبون و نیوە هشک ببون. ئەو دیمەن هەموو تبونە گوالە هەوڕێن خەیالێن زولما لسەر گوندیاو لناو مێشکێ من تهاتن و تچۆن و لبەرخۆ تمگۆت، خودایە، خەتا و سوچێن مە گوندیا چبونە، بۆ دەبی ئەم گوندی ل گوندێن خۆ، ل ڕەسەنێ باب و باپیرێن خۆ بهێینە ودەرنان و ژیانا سەر ئاخامە لمە حەڕامبیت و  پقاچاخی نەبیت نەشێین سەردانا وارو دارو کانی و جۆو زەوی و شیوو بانیێن خۆ بکەین، خودایە تبێن ئاشق چجارا پمراد ناگەن، ئەو ئەشقە چ بو مە گوندیان هەی بۆ سروشتێ وارگەهێن خۆ!

ت وان خەیالا دابوم، هەر زێدەتر و دل توندترو چاو پڕ ڕۆنکتر تبوم. مانە هەر ل بچوکایەتیدا سەرێ مە هاتبووە پڕ کردن کو گرین، پتایبەت گرینا پدەنگ بۆ پیاوا گەلەک شەرم و شورەییە. ئەز وێ دەمێ کەتبومە تحالەکی بێحالدا. چاوم گێڕان و کەسم لدەورەی خۆ نەدیت، چریوێنا بالندا بو پغەریبی تیان خیندو لدەورەی من و هنجیرێن سۆتایی و کانیا پڕ بویەوە و جۆیا خراب بویی و شوڕێن هەڕفیایی تفڕین و پحەزینی لسەر تادارێن هشک بویی تنیشتن، ئەو دیمەن بونە قورسەکی گران لسەر دل و دەرونێن من و گرینێ پەنگ  دابوۆ تناو سینگێ من دا،  هەستم پسۆتنەوا ناو هناوێن خۆ تکرد و دەمارێن بەدەنێ من تێکدا گەرم و پندفیابون و دل لێدانەکە  لسەر ڕەنگێ تەنگەنەفەس و  پشی سوارو هەلچۆیی، خودایە دەبی چ دەردەک ل  ئەشقا خاک و خۆلا گوندێ مرۆ لێ لدایک بویی گرانتر و پژانتر و وێرانکەرتر بیت!  ت واندەردەبیراندا، هێدی هێدی پناو دەرەدیێڕا هەلکشیام هەتا چۆمە بەر دەرکا شکەوتا فاتەشینکێ و ژۆردا ل دەرەدیێم نێڕی، دارە تووا سەرگا دەرەدیێ پەلک وەراندبون، جۆیا ناو دەرەدیێ هشک و بێ ئاو مابو، مالە هنارێن پێش خانیی سۆتی و وێران ببون، نە شوڕە شوڕا ئاوێ تهات، نە دەنگە دەنگا جۆتیارو ئاودێرا، نە یارا وارا و خەملا جارا، نە دەوس و شۆپا ڕەوەندێ هەرکیا، ئایی کە ڕوحە قاییم بوو ل قەفەزا سینگێ من دەرنەتکەت و دەرنەدچۆ، خۆم خوشاندە ناو شکەوتێ و پالم داوۆ شورەیا نیوە داڕمیایی و دەستم پگرینەکە پدەنگ کرد بۆ چەند خولەکەکا، هەتا پیچەک دەمارێن لەشم سوست بون و شیام پشیێ هەلکێشم و قودرەتا هەستانێم هەبیت. ئیدی چاوم بەراییان نەدا، چیدی پدلێ پڕو غەریب و  لانە لێ حەرام و بەرگەم نەگرت وان دیمەنا ببینم و هەستام ژۆردا هاتمە خوارێ و هەتا سەر ڕوباری ڕانەوەستام. دەست و چاوێن خۆم شوشتن و ڕوم بلند کردو گۆتم خودایە، دیارە ژیان ئەو دەردو بەلایەنە و ئەمە یەنەشارەزاو بێ هاگاو بێ ئەزمون بوین و وەینتزانی، ژیان خۆشییە، شادییە، تەباییە، مانەوە و تێکهەلاوییە تگە هەوارگەیێن باب و باپیرا و ئەشقەکە پڕ مرادو مەخسەد حاسلە. خودایە قەت نەبووە و نەینزانییە کە مرۆ ل مالا خۆ بێ خەتاو خواری، حەڕام و یاساخ بی.
 هەر کو بیت، هەتا پو ڕەنگی چۆم و گەڕیامۆ سەر ڕوبارو دەست و چاوم شوشتن و بێنەکە باش ڕونشتم، ئیدی ڕۆژ ل بلند بونێ تەواو ببو و شۆڕ تبوۆ و گاوی تهاوێتن بەرەو پاش دانێ نیوڕۆ. کە گەڕیامۆ بەرەو گۆڕا خسرۆی، دیتم کو هێشتا عەلی و قادر هەرە مژغولی سماق چنینێنە، هاوژینا عەلی،ش ل قۆناغێ سماق ت جوالا تکرد. هەر بۆ خاترا هندێ دا خەیالێن ناخ هژین لبیر خۆ ببەمۆ، ل سەرگا دەحلیڕا هاتمە ناو لانێن هرسا، پێم ل پەرچ و هوردە دارا نا، بووە قرچە قرچ و خشە خش، عەلی و قادر تەنگاو بون و گۆتیان ئەها پخودای هرسەکا تناو پەرچێدا. قادری گاس کرد و گۆتی کوڕە عەلی هەڕە فەنگێ بینە  ئەو هرسە دێهێتە مە، عەلی،ش گاس کردە هاوژینا خۆ و گۆتیێ کیژێ ئەوێ فەنگێ بۆ من بینە هرسەکا لێرە، وەختێ هاوژینێ فەنگ گەیاندە دەستێ عەلی و چرکێنا تۆپا پەڕەشوتێ هات، ئەز پێکەنیم و گۆتم عەلی فەنگێ پ کار نەئینە من هرسا دەرکردی، عەلی و قادری هەردوکا پێکوە گۆت، ئەی مالت خرا نەبی، ئەمەت بساندین، ئەتو بۆ چۆیە تناو وێ پەرچێدا، هەکە هرسا خۆ ل تو دابا؟ ئەوجی لانا هرسایە. فەقیرا بێنەکێ ل ترسا ئیشیان ڕاگرت، پاشی ئەمە هەرسێک پێکوە چۆین و سماق چنینین تەواو کردو بارین بار کردن و بۆ شەوێ گەڕیاینۆ بۆ شۆشنێ. 

Friday, January 17, 2020

داوەتا عەلی شۆشنەیی


ئەو نوسینە پشکا دوێیە ل سەر بیرەوەریێن گوندێ شۆشنێ و گۆڕا خسرۆی و سولکێ.

ل ناوەڕاستا سالێن ١٩٧٠دا،  عەلی حسێن ژنی مارە کرد. بۆ پاییزێ کارو بارێ ژن گواستنەوێی کرد. ل وان گوندادا خۆ ئامادە کردن بۆ داوەتا و زەماوەندێن ژن ئینانێ کارەکی پ سەناوی نەبو، ل بەر دوورە دەستیێ و نەبونا دوکان و بازاڕ و جادە و بانا. هاتن و چۆن و پێویستی پەیدا کردن خڕ پ هەسپ و هێستر و کەرا بو.  تبی کاروانی هاتبانە دیانا و ڕوادزێ بۆ تشت کڕینێ. هندەک جارا هەموو تشت ل وێش ودەست نەتکەتن و نەچار بون خۆ بگەیننە قەیسەریێت هەولێرێ بۆ کوتال و جاهیزێت داوەتیاو بەربوکییا. دیارە پ هەر ڕەنگەکی بیت، عەلی پ هاریکاریا مالباتێ و خزما، ئامادەییا زەماوەندێی کرد و ل خەلکێ نێزیک و گوندیێن ناسیاریان گێڕاوۆ. ئەو سەردەما خەلکی پ زەوق و شەوق بو، جار هەبو بێ داوەت ت ڕەقسین، نەخاسمە داوەتەک هەبا. بەینا گوندێ بەنێ و گوندێ شۆشنێ نێزیکی دەمژمێرەک هەتا دەمژمێرەک و نیوا هەبو، خڕش  هەرواز و نشیو بو. ڕۆژا پێشتر گوندیێن نێزیکی شۆشنێ ل مالا حوسێنێ بابێ عەلی،ی گرد ببونۆ، مالا حوسێنی تازە خانیەکی دیوار بەردو قوڕ دامەزراندبو،  سەریان ئاخ کردبو، بەلێ هێشتا دەرک و کولەنگیان تێنەگرتبون و هەر جیەکی تێڕا چۆباینەدەرێ و هاتباینە ژۆر، دروست بو.
شەوێ چەند بەڕک و جاجم و لێفکیان هەبون هەمیان پ سەر داوەتیاندا دابەش کردن
کە تاری داهات و ویستین بنوین. هندەک تەشقەلەچی و قۆشمەچیا دەست پ دەست گەمە و تشت وەشاندنا یەک و دو کرد، ل گۆترە داپێلاوەکێ، یان بالیفەکێ ڕاوەشینن، ئەوێ وبەتکەت، هندی هەواری کردباو گۆتیبا کی بو، یان ئەو کارەی نەکەن دابنوین، کەس بەرسڤ نەتدا. هندەک جاراش، چەند کەسەک دا دەست پ قسێن شفرەیی کەن. بۆ نمونە کەسەک دابێت، کوڕینە ڕەنگە ئەوشۆ باران بباری و منش زەویا خۆ یا تۆ کردی بەس مالی،م نەکردیە. ئەوێندیش دابێنی، ئێ باشە هەستا دابچین زەویا تو مالی بکەین، داپێکوە بلند بن و پڕ دەنە لنگێن کەسەکی و دا ل دو خۆ ڕاکێشن هەتا پێوە ماندی تبون. ئیدی وێشەوێ بووە خللە و خرتۆکەک خەلکێ ناو خانی زۆرینە حەلاتن و نوینیان بردن و چۆنە ناو دارو تەڕاشێن پشت مالا بۆ نوستنێ.  سبیانێ عەلی هاتبووە ناو خانی دا نوینا هەلگری، تبینی کو چ نوین نەماینە، ل نک خۆ زاوا بو، بەرببووە ناو دارو تەڕاشێن پشت مالا و نوینی خڕ تکردنۆ. وەختەکی هند بێزار ببو، کردیە گالەگال و گۆتی، ئەی هەوار خودا قبول ناکە، ما ئەنگۆ هاتینە من بکەنە مال یان مالا من خرابکەن؟ ئەوانەی نوینیان لێ بەلاو کردبون، زۆربەیان خۆرت و خێن گەرم بون و پ عەلی پێتکەنین و تیانگۆت، پەککو زای ڕەزیل و مالپەرستە، دێبێی پیرەمێردە. عەلی،ش زک لپێشو مالێ خۆوە تئێشا، ئەو نوینانەی خڕی کردبونۆ، هەموو ت ستری و قونجریسک و نوسەکا وەرببون. هندی دایتکوتان و ڕایتوەشاندن، خاوین نەتبونۆ.

ل ڕەخێدیش کابانیا کارێ خواردن دروست کردنێ تکرد، هندەکا نان تپات، هندەکا شیو لێتنا، هندەکا گۆشت تشوشتۆ و هورد تکرد. گەنجاش شێخانی و چاچانێ و ملانێ و سێپێیی تکرد و بەستەیان لێک تگێڕانۆ. بچوکش ل ناو ڕێزا داوەتێ تهاتن و تچۆن و گەمەیان تکردن. هەندەک سۆفیا چاودێری تکرد نەکە ژن و پیاو تێکهەل ببن و شەهیان ببیتە ڕەشبەلەکی. ئەوێن بۆ ئاهنگێن ژن گواستنەوێ گاس تکران و تهاتن، کەس پ دەست بەتالی نەتهاتن، هەر کەسەکی پ پێی شیان و ل دەست هاتنا خۆ دیاریەک بۆ مالا زاوای تئینا. ئەو دیاریش پێک تهاتن  ل فەردە برنج، فەردە شەکر، کارتۆنە قەند، تەلیسە هارد. یان کار، گیسک، تشتیر، بزن، کور، نێری. بەرخ، کاوڕ، بەردیر، مەڕ، بەران و هەتا دوایێ. خەلکەکی سادە و ساکارو  تەبا بوین. نە کەس هندی زەنگین و خۆ بلندبین بو کو ئەوێندی ل ژێر خۆو کێمتر ببینی، نە کەس هندی نەبویی بو کو خۆ وەک خولام و خزمەتکارێ کەسێندی ببینی. بۆ داوەت و گەشتیاری نەبا، هەروەخت گوندی پ چلکێن کارو جۆتیاریێ بون.  هەکە بوک ل دوور ڕاهاتبا، پ سواریا هەسپا تیانگۆستنۆ، هەکە بوک ل ئاوایێ گوندو جیرانا بان، بەربوکی و دایکە بوک داچن بوکێ خەملینن و دەنە ناوخۆ و دائینن بۆ مالا زاوای، هندەک جاراش دا سواری هەسپەکی کەن و ل ناو گۆڕو کۆلانێن گوندی گێڕن و پ چەپلە لێدان و مقام گۆتن و لێک وەگێڕان هەتا ت هاتنۆ پێش مالا زاوای. بچوکێن جیرانا ل پێش مالا زاوای دا چاوەڕێکەن هەتا بوک تگەشت و کەسەک دا ل سەر سواندەی ئامادە بیت پ تەشتەکە شەکرۆک و ڕەزیانە و لوقم و گەنم، وەختێ بوک ت گەشتە پێش دەرکێ، دا وێ تەشتا تێکهەل پ سەر سەرێ بوکێ و بەربوکیادا هاوێت و بچوکا بۆخۆ خڕ تکردنۆ. هندەک جارا بوکێ خۆ ئاسێ ت کرد و نە ت چۆ ناو مالا زاوای هەتا کەسەکی مالا زاوای ت هات و لێی ت پرسی کانێ چ داوایەکی هەیە، بوکێ چ خواستبا،لازم بو مالا زاوای داوکاریێن وێ پ جی بگەینن ، یان قراریان ت دا کە ئەو تشتە دێهێتە دانان بۆ بوکێ ل ملک و مال و مالیاتا. هنگیا بوک داچیتە ژۆر و زاوا داهێت خێلیێ ل سەر سەرێ بوکێ هاوێت و پخێرهاتنێ لێکەت. دا لو وەختیدا داوەت گەرم و گوڕ بیت. ژن دا ل ژۆرێ داوەتێ کەن و پیاو ل دەرێ. هەکە داوەتش زۆرە قریپە  بایە، ژن دا ل ڕەخەکی داوەتێ کەن و پیاو دا ل ڕەخێدی و تێکهەل بون و ڕەشبەلەکی قەدەغە بو. وەختێ بوک داتمەزریا و داوەتیا خۆ ماندی ت کرد پ هەلپەڕینێوە، دا پ ڕێز ل سەر بانی یان ل بن ڕەشمالەکێ ڕونێنن و چەند کەسەکێن ئامادە بۆ خزمەتا داوەتیا، دا خواردنێ ئینن و پشتی خواردنێ، وەک پەندا کوردی ت بێت، دۆل دڕیا، دەنگی بڕیا، ئیدی هەر کەسەک دا کاروبارێ گەڕیانەوێ کەت بۆ سەر کارو جۆتیاری و ئاژەلداریا خۆ، پێشی خاترا خۆ ل مالا زاوای بخوازن مالباتا زاوای دا جاێزا، (جاهێز) پ سەر مێوانێن خاترخوازدا دابەش کەن. جاهێز پێک تهاتن ل دۆخینێن دەستچن، یان ببێین دەست هوناندی، دەسمال(چەفیە)، قۆدی(ئاوێنە)ی بچوک، شە(شانە) گۆرە(گۆریە) کراس، فیستان. ئەو کەسێن خزمەتکەرو بەربوکی و یارمەتیدەرێن مالباتا زاوای، جاهێزێن زێدەتر وەرتگرتن، جار هەبو ڕانی و بەرگوز(ڕانک و چۆغەل) کراس و فیستان، دەسمال و کلاو و دەسرۆک و شوتک(پشتبێن) و کورتەک و شالوارو هتد. 

وێنەیێ ل گوگل هاتیە وەرگرتن

پشکا سێ،یەمین یامای.