شکەوتا دارەشولخانێ، پشکا دووێ

بێینۆ سەر باسێ من و بابۆی.

شەوێ ل شکەوتێ ماینۆ، ئاگرەکی خۆشین هەلکردبوو، کترین پڕ بەفر کردن و تاواندینۆ بۆ چایێ و دەست و چاو پێ شوشتنێ. پاش نان و چایا، هند ماندی ببووین هەردوک تبۆرژیاین، عاباین تپشتا خۆ وەرگرتن و جەنتەین کردنە بالیف و هەر یەک ل ڕەخەکی ئاگری وەرگەڕیاین و نوستین. دەورەی ئاگری تاتە بەرد بوون، لسەر وان تاتە بەردا نوستین، چونکی مادی ببووین و خەوین تهات، ئەو نوستن زۆر لنوستنا سەر دۆشەک و بالیفێن نەرم خۆشتر بوو. بوو. لەوێ لگوندا تگۆترا ( هەکە برسی بووی، پێخۆرت ناوێ، هەکە خەوت هات، بالیفت ناوێ) هەر دەما ئاگەر ڕووتمریا، داهەستینۆ هندەک دارا هاوێینۆ سەر کوچکی و دا نوینۆ. سبیانێ زوو هەستاینۆ، کترین تەژی بەفر کردن و لسەر ئاگرین دانان هەتا تاویانۆ. دەست و چاوین پئاوا بەفرێ شوشتن. چاین هەر بئاوە بەفرێ چێکرد، وەختێ چایێ دێم کێشا، هندەک کەشکین لسەر پێکوچکا سۆر کردنۆ. کێشتین کەشک و نان و پەنیرو چا بوون. پاش کێشت خواردنێ، جەنتەین ئامادە کردن و دانە پشتێ و کەتینەڕێ بەرەو پارزگەیەکی لگەروا هنداو شکەوتا دارەشولخانێ. تپارێزگەیدا ڕونشتین زێدەتری دو دەمژمێرا چ کیوین نەدیتن، وختەکی لناو هاگاوا بابۆی پپستە پست گۆت ”سەرێ خۆ نەویکە سەرێ خۆ نەویکە بڕەکە کیویا هاتن بۆ لایێ مە“ ئیدی بابۆی خۆ لێ پلخۆش کرد و چاوی پبەر ستێرا فەنگێ وەبوون و نەیتقوچاندن. لولیا فەنگێی تکەوارا پارێزگەیڕا بردبووە دەرێ و هەر تیگۆت ”هاتن هاتن خۆ نەبزێوە، هەر هندەم زانی شریقێنا فەنگێ هات، تگە هندێ هەستامە پێوە، دیتم کو ڕەوەکە کیویا تڕەوین و لوێ لاتێ بۆ یادی، پچەند خولەکا لمەڕا ئاوا بوون کەتنە ناو دۆلا هنداو حسارا سەر ڕسا (حسارا سەر ڕسا) جیەکی زۆر ئاسێ و ئاستەنگە، لخوار حسارێ، تێکڕا ڕسێیە، لەوێ گوندیا ناوێ لێنای حسارا سەر ڕسا. پشتی تەقاندنا فەنگێ، بابۆی ئەزو جەنتە و فەنگ بجی هێلاین و بەزی بۆ شونا ڕەوا کیویا. هەر چاوەڕێ بووم، دیتم هاتە سەر تیشە بەردەکی بلند، کاسی کردو گۆتی ”هۆۆۆۆ عیسا، فەنگێ بینە و جەنتا بهێلە، دا هاریکاریا من بکەی“.

کە چۆم، دیتم کەلە کیویەکی بوختەی هندی جوانەگایەکی کوشتبوو سەری لێ کردبوۆ و سەر نشیوی کردبوو دا خینی لێبێتەخوارێ. پگڕنژینوە گۆتی ”ئەو نێریە چەند سالییە؟“ منش گۆت، ئەز چزانم چەند سالییە. پێکەنی و گۆتی ”هەڕە گەیێت شاخێن نێریی بهژمێرە، چەند خرکی لێنە تەمەنی هند سالن. جارا ئەولی بوو بزانم هەر سالێ خرکەک تکەویتە شاخێن کیویا.خۆین گرت هەتا تەواو خینی لێ چۆڕیاوۆ، پاشان شوتکی لپشتا خۆ کردۆ و دەست و پێیێن نێریی لێک گرێدان و ملی تناوڕا بردن و گۆتی ”هاری من بکە هەتا تهەستمە پێوە“. هاریم بلند کردو منش سەرێ نێری و فەنگ هەلگرتن هەتا هاتینۆ نک جەنتا. بابۆی گۆت هەکە جەنتەت پێ بێنە هەلگرتن، نەکو دێهێلین و پاشی دێهێینۆ دوو. هەر چەندە زۆرە گران بوون، بەس جەنتە و فەنگ و سەرێ نێریم هەلگرتن و هێدی هێدی لوان کۆسپە و هەروازو نشیوا هاتین هەتا گەشتینۆ پێش دەرکا شکەوتێ. پشتی کەلەشێ نێری و جەنتەین دانان و پشیین هاتۆ بەر، بابۆی ئاگر لپێش دەرکا شکەوتێ هەلکردو گۆتی ”هەڕە هندەک شیشکە دارێن ڕاست و باش پەیدا بکە هەتا ئەز نێریی تگروێم و کەول تکەم، دا تکە کەبابا ببرێژین“. چۆمە ناو لێڕوارو پێنج شەش تورە دارێن ڕاستم پکێردێ دامالین و سپی کردن و ئینام. بابۆ هندی چوست و دەستهەل بوو، هەتا من شیشکە دار ئینان، هندی گاوێ نێریی گروابوو شەپیلک و قالچە و پێی لێ کردبونۆ و گۆشت و هێسکی هورد تکردن. کتریم تەژی بەفر کردن و لسەر ئاگری تاواندنۆ و دەستین پێ شوشتن و خینا گەشتیە جلکاین پێ شوشت دا بشێین نوێژا بکەین. گۆشتین بێ شوشتن پشیشکا وەکردو کردینە تکە کەباب. بابۆی باوەڕی وەبوو کە نابی گۆشتێ کیویا بێتە شوشتن بۆ کەبابا دا بێتام نەبیت. کەبابین برژاندن و هەر شیشەکین تناو بالۆلکا نانی لول تداو تینخوارد، پتام و لەزەتترین نان و گۆشت بوون و چەندی خواردینبا، گەدەین پێ خۆشتر تبوو. ڕەشە گۆشتێ هورد کردین تجەنتا کردو تناو بەفرێین نان دا خراب نەبیت. تڕادو هورگ و ڕویلۆک و شاخ و هێسکێن زێدەین هەموو بردنە دووری شکەوتێ و لسەر تاتە بەردەکین دانان بۆ بالندە و زیندەوەڕێن گۆشت خۆرو برسی. هەر وێ هێوارێ خەرتەل و ڕویی و کوژک و قەل و دال هاتبوونە سەر گۆشتێ فڕەدایی، زۆبەیان خواردبوو. ئەوێ شەوێش لشکەوتێ ماینۆ. شەوا پێشتر جەنتەین کردنە بالیف، شەوا دووێ، جەنتەین پڕ گۆشت کردبوون و مەجبور، ڕایێخین عەرد و بالیفین بەرد بوو، بەس خەوەکە خۆش و بێ گرفت بوو. سبیانێ بگاوا خۆ هەستاینۆ، چایا ئاوە بەفرێین تدێمێ ناو کەشکین لسەر پێکوچکا سۆر کردنۆ و کێشتەکە پلەزەتین خوارد. پاشی جەنتێن پڕ گۆشتین لپشتێ دان و ژۆردا کەتینە نشیوێ ناو دارەشولخانێ بۆ گۆڕا کەلێتانێ، لوێش بۆ سەروکانیێ. بەس هەکە مرۆی بارو پشتیە گران بن، ڕۆیشتنا نشیو و ژۆرداییا زۆرە نەخۆش و زەحمەتە. دەبی هەر ماوە ماوە ڕونشتباین و بەندێن جەنتاین لملا کردبانۆ دا وەهسێینۆ و پشین بێتۆ بەر. قۆناغ پقۆناغ ڕۆیشتین، بۆ نیوڕۆژەکە درەنگ گەشتینۆ مالێ ل سولکێ. یەک تشتین لبیر نەچیت، پاییزا هەتا سەرێ زستانێ، نێریێن کیوی بۆن حالۆری لێتهات و گەلەک کەس پێ قەلس تبوون، بەس چونکی نەبونی و دەستکورتی بوو، کەس گوێ نەتدا بۆن تەگە و حالۆریێ، گرینگ پەیدا بونا گۆشت و تێرخواردن بوو. هندی گۆشتم خواردبیت، چ گۆشت لگۆشتێ کەوا خۆشتر نەبوونە، نەخۆشترین گۆشتیش، گۆشتێ سیخوڕا بوو، چونکی هەم بۆن قتکی لێدهات هەم تامەکە گرانی هەبوو.

هەر وەتۆ چیابەنی پڕ بوو لخەرتەلێن گۆشت و مردار خۆر. لهەر جیەکی کەلەشە سکەت بویی و مردار بویی هەبان، ڕیا ڕۆژەکێشە دوور بان، ئەو خەرتەلا پزوویی هەست پێتکردو تگەشتنە سەرو لێ خڕ تبوونۆ. زۆر جارا گورگ تکەتە ناو بزن و مەڕو مالاتێ هندەکاو هەر سەرە حەیوانەکی تهەلدێرەکی تهاوێت و ل کەندو دۆلا مردار تکردن. هەکە زوو کەلەشین پێ نەدیترابانۆ، دا چاوا گێڕین کا خەرتەل لکێرێ تسوڕێن و تنیشن، یەکسەر داچینە وێ و تینزانی کەلەشێن کەتیە ئەوجی. هندەک جارا دا هەلقا خەرتەلا بینین کو یێن ل جیەکی تێن و تچن، یەکسەر دازانین کو هەسپەک، هێسترەک، بزن و مەڕ یان گیاندەرەکیدی یێسکەت بویی ئان یێمردار بووی و خەرتەلێن لدو بۆنێ هاتی. ئەو خەرتەل باشترین زیندەوەر بوون بۆ ژینگە خاوین کردنەوێ لکەلەشێن مردارو بۆگەنی. ماشایللا ئەو خەرتەلا دوورو نێزیکی لنک نەبوو، هەر گاوا هەسپەک یان هێسترەک سکەت ببا، یان چێل و گا مردار ببان، پێشی کەلەش بۆگەنی ببیت و ژینگەی پیش بکەت، ئەو خەرتەل تهاتنە سەرو ڕۆژا یەکەم گۆشتیان نەتهێلا، بەس هێسک تمانۆ. قودرەت و بۆنداریا وان خەرتەلا تشتەکی خوایی بوو. جارەکێ لباپیرم پرسی و گۆتم، ئەو خەرتەلانە کوتۆ یەکسەر پێتحاسێن کو تشتەکێ مردی و کەلەشێ کەتی؟ لوەلامدا گۆتی ”خەرتەلا چاو هندە تیژبینن، چەندی بلند بفڕن، تشێن دەنکا گەنمی لناو شۆیێ ببینن. هەلبەتە باپیرێ من کەسەکی نەخیندەوار بوو، لباری زانستیدا، زانیاریی لسەر دیتن و بۆنکردنا خەرتەلا نەبوو، بەس ئەزمونێ هندێیان هەبوو کە خەرتەل زۆر زیرەک و پهەستن بۆ دیتنەوا کەلەشا. پشکەک لچیایێن دەوروبەرێ گوندێ مە، ناوی سەرهێلین و بەرهێلین بوون، ٨٠% خەرتەلێن وان چیایا هێلینە لسەرهێلین و بەرهێلینا چێتکردن و جوچکیان هەلتینان. هندەک خەرتەل یەسەر ڕوت بوون، گوندیا ناو لێنابون، خەرتەلە کەچەل، یان سیسارکە کەچەل.