Thursday, July 12, 2018

مالباتی خۆش كاكۆ به‌نه‌یی

بیرهوهریی:
خۆش كاكۆ بهنهیی
بهشی یهكهم
ژیان بهو شێوهبهڕێوهچووه، هندهك بنهمالهلهزیادبوندا بونهو هندهكیش بهرهو كۆربونهوهو كۆتایی و ناو بزربون بونهتهوه، وهك لهقسهكانی باپیرم دهردهكهوت، مالباتی خۆش كاكۆ لهزۆربهی دانیشتوانی گوندهكهمان حال خۆشتر و ههبوییتر بونه، كهچی ئێستا، خهریكهئهو بنهمالهنهك ههر خۆیان، ناویشیان ناهێتهسهر زاری گوندیانمان و لهبیر دهچن و زهمانێكی زۆر لهمێژیش نییه‌. خۆش خاوهنی ملكێكی زۆر بووهلهگوندی بهنه، دیارههندهك گۆڕانكاریی بهسهر ژیانیدا هاتییهو دهستی داوهتهفرۆشتنی بهشێك لهزهویهكانی، لهسهر فرۆشتنی پارچهزهویهك بهسێ كهسی جیاواز، كێشه بۆخۆی دروست دهكات، خۆش پارهی بهناوی فرۆشتنی یهك پارچهزهوی، لهسێ كهسان وهرگرتبو، ئهو سێ كهسانه، یهكیان باپیری من بو، كهسی دووهمیان ( ح، م ) بو كهسی سێیهم (ش، م، ع ) بو، ش، م،ع خه‌لكی گوندێكیتری ناوچه‌كه‌مان بو، كهدهبێتهكێشهلهسهر ئهو زهوی، باپیرم لهپارهكهی خۆش دهبێت و گهردهنی خۆش ئازا دهكات، كهسی دووهملهپارهكانی خۆش نابێت و زهویهكهبۆخۆی ههلدهگرێتهوه، كهسی سێیهم لهدوورهوهی گوندهكهمان، ناخ پڕ لهغهزهب و توڕهیی دهبێت لهسهر ئهو بابهت و له‌گه‌ل خزمانی، پیلانی كوشتنی خۆش داده‌ڕێژن، پاش ماوه‌یه‌ك، خۆش شته‌كه‌ به‌هه‌ند وه‌رناگری و بڕوای نه‌ده‌كرد كه‌ له‌سه‌ر زه‌ویه‌ك ده‌یكوژن و به‌ سه‌ردان ده‌ڕوات بۆ لای گه‌لیی ئاشان پیلانداڕێژان ڕێگای لێ دهگرن و بهشێوهیهكی نامرۆڤانهدهیكوژن.
دهیانگێڕایهوهو دهیانگۆت، كهڕێگایان لێیگرتبوو، خۆش داوای لهڕێگران كردبو و پێیگۆتبون، نهمكوژن، ملكێكی زۆرم ههیه، كامهزهویتان دهوێت، لهجیاتی پارهكان، دهتان دهمێ، بهس دیارهئهوانهی ڕێیان لێیگرتبو، زۆر لێی كهلدار و داغدار بون و زۆر بهبێ ویژدانی لهسهر كهم پارهیهكی بێنرخ، كوشتیان بو و لاشهیان لهبهرۆكهكانی هنداو گوندی بلهسی بهجێ هێشتبو، پاش ئهوهی خهلكان پێیانزانیبو و چوبون جهنازهیان هێنابویهوه، كهتهكالكێكی لهوێ بهجێمابو، كالك بهو جۆرهپێلاوانهدهگۆترا كهلهچهرمی گاو مانگا (چێل) ده‌چنران و دروست ده‌كران، پاشان لهو دهڤهر مهشهور بو و دهیانگۆت ههر كهسێك ددان ئێشهی گرتباو تاكهكالكی خۆشی لهكاڕێژی خۆی ههلوسوبا، ددان ئێشهی نهدهما، واتهكالكی خۆشی، ببووهدهرمانی ددان ئێشان، دیارهئهو جۆرهعهقیدانهیش لهناو خهلكانی كهم هۆشیاری و دینداردا دروست دهبون و دهبن. خۆش دو كوڕ و دو كچی لهپاش بهجێ دهمینن بهناوی چهتۆ و برایم و عاسیهو ئامینه،  چهتۆ هاوسهرگیری لهگهل ژنێك بهناوی مریهم پێكدههێنی و دهبنه‌‌ مال

دو ڕۆژ پێشی ئێستا پهیوهندیم له‌گه‌لخوشكی خۆشهویستم ئایشی كچی حاجی حهكیم یهحیا، كرد، زۆر سوپاسی دهكهم كهچهند پرسیارێكی وهلام دامهوهدهربارهی مالباتی خۆش كاكۆ بهنهیی. بهپێی وهسفی ئاییش خان، چهتۆ مرۆڤێكی زۆر سهبرین و خۆشهویستی خزم و دراوسێكانی بووه، ههمیش دهنگبێژێكی دیوانی و قۆشمهو شادیی ناو گوندیان و هاوڕێكانی بووه، لهسالانی پهنجاكاندا چهتۆیش بهنهخۆشیهكی كوشندهو لهناكاو گیان لهدهست دهدات و كوڕێكی لهپاش بهجێ دهمینێ بهناوی جهرگیس، جهرگیس ههر چهند سالێك لهمن بهتهمهنتر بووه‌، به‌بیرم دێته‌وه‌، جه‌گیس مێرد مندالێكی زۆر حهباب و بهبهژن و بالا بو. بهس ژیان بۆ كهسانی هێتیم و سێوی و بێكهس نهگبهتییه‌ به‌تایبه‌تیش لهناو هندهك كۆمهلگای ڕۆژههلاتیدا و لهنهبونی و كهم دهرامهتیدا. برایمی مامی جهرگیسیش كهسێكی دهست و پێ سپی و بێ ژن و مال و پێویست بو، نهك نهیدهتوانی یارمهتیی برازای بدات، بهلكو بۆخۆیشی موحتاج و چاو لهدهستی خهلكان بو.

لهسالانی ١٩٧٠دا، گوندی ئێمه، (بهنهی خواكوڕك) بهگوندیانی ڕهسهن و لهدهردا هاتو و ئاكنجی بوی، نزیكهی بیست ههتا بیست و پێنج مالبات دهبون، زۆربهی گوندیهڕهسهنهكان سۆفیی تهكیهی شێخ ڕهشید لۆلانی بون، چهند مالهههركیی بابیهزدینیش لهڕهوهندات و كۆچهریات بێزار بون و لهگوندهكهمان دامهزرابون، خهلكانی ڕهسهن، گشتیان بهشی خۆیان زهوی و دهرهردی و خانوویان ههبون، مالباتهئاكنجی بووهكانی بابیهزدینیش، سودیان لهزهوی و زاری وهسیهت و مزگهفت وهردهگرت و ئیدارهی خۆیانیان پێدهكرد. ههر ئهوتۆ كه‌ندو دۆل و چۆلهوانیهكانی گوندهكهمان، هزاران داری بهردار و خۆڕسك و بێخاوهنی تێدا ههبون و خهلكانی لهدهردا هاتبون و بێ ڕهز و باخچهبون، بۆ هیچ بهرهجاتێك مهحتهل نهدهبون. گوندی بهنهیهك مزگهفتی بچوكی تێدا هه‌بو، مزگهفتهكهیش بهبێ مهلا و مووهزین بو، بۆ ماوهیهكی زۆر، ههر كاتی گوندیان پێویستیان بهبانگدان و نوێژی جهماعی ههبایه، بهشی ئهوهندهیان دهزانی كهیهكێكیان ببێتهپێشنوێژیكهر و تههلیلات و تهسبیحات بكهن، یهك دو فهقێیش ههبون، بهس فهقێكان بۆ بهردهوامیدان بهخوێندن، لهحوجرهی لۆلان دهمانهوه، تهنها مانگی ڕهمهزانان، بۆ بانگ و كهبار و ئیمساك كردن و زكات و سهرفترهوهرگرتن دههاتنهوه، كهڕهمهزان تهواو دهبو و زكات و سهرفترهوهردهگیران، فهقێكانیش بهرمالیان دههاویشتهسهر شانیان و گوندیان بهجێ دههێلاو دهچونهوهحوجرهو تهكیهی لۆلان. سهرجهم دانیشتوانی گوندهكهمان بهڕهسهن و ئاكنجیهكانهوه، نوێژكهر و لاسایی كهرهوهبون و كهسی غهیرهدین و نوێژ نهكهر و بیر جیاوازیان تێدا نهبو، تهنها كهسێك كهوهك ههموو دانیشتوان نوێژكهر و ئۆلدار نهبو، برایم خۆش كاكۆ بو

وهك باپیرم بۆی گێڕامهوه، لهسالانی ١٩٢٠ تهكاندا، كهشێخ ڕهشید لۆلانی دهستی بهشێخایهتی و تهریقهت دانهوهكردووه، لهگوندی شۆشنێ سۆفیگهرایی بهرپا كردووهو ویستویهتی ئه‌وێ بكاتهجێی ژیان و پهرهپێدانی تهكیهو حوجرهو پهیڕهوی تهریقهتی نهخشبهندی، بهپێی عهقلی ئهو سهردهم، زۆر كاری باش و خراپی ئهنجامداوه، كارهباشهكانی ئهوهبووه، كهبههۆی بلاوكردنهوهی ترس و تۆقاندن و خودای تۆلهو قههر و غهزهب و عیقابهوه، زۆرینهی دانیشتوانی ناوچهی برادۆستی ئهوتۆ گۆڕیون كهخیندارهكان لهخوێنی بهناحهق ڕژاویان خۆش بونهو دوژمنداریی لهژێر حوكمی شێخ ڕهشیددا نهماوه، بۆ نمونه، باپیرم دهیگێڕاوهو بهناوو ناسیاوی تهواوهوهباسی دهكرد و دهیگۆت، كهسێك باوكی كوژرابو، باوك كوژراوهكهو بكوژهكهههردوكیان تهوبهیان وهرگرت و بونهسۆفیی تهریقهتی نهخشبهندی لهسهر دهستی شێخ ڕهشید، كهبونهسۆفی، ئهوهندهبهقهناعهتهوهتهوبهیان كرد، باب كوژراو چووهلای بكوژی باوكی و پێیگۆت، سوپاس كهباوكی منت شههید كردو هاویشتتهبهههشتی بێكۆتایی، ئێستا هاتومهتهلات و دهمهوێ خهرجیی ئهو فیشهكهیشم لێ وهرگریهوهكهباوكی منت پێی شههید كردووه‌. دهیگۆت بكوژهكهیش ئهوهندهخۆی بهتاوانبار دههاتهبهرچاو، دهستی بهگریان كرد و چاوهكانی لهڕۆنك مالینهوههشك نهدهبونهوه، باوك كوژراو و بكوژ ههردوكیان باوهشی خۆشهویستیان بۆ یهكتر كردهوهو بونهدهستهبرای ئاخرهتی و تۆلهلهبیركهر

باپیرم درێژهی دهدایێ و دهیگۆت بهو شێوه، شێخ ڕهشید خینداری و نهیاری و ئاژاوهو كاری خراپی بنبڕ كرد، ههر ئهوتۆ شیربایی و نهخت وهرگرتنی حهرام كرد، دزی و تالانی و حهرامخۆریی لهو ناچهنههێلا. بهپێی قهوانین و شهریعهتی ئیسلام، سهزا و ئهندام بڕینی تاوانبارانیشی ئهنجام داوه، دیارهلهگهرمهی بهرپا بونی سۆفی گهراییدا، لهگوندی شۆشنێ، خۆش كاكۆی باوكی چهتۆ و برایم دهكهوێتهبهر توهمهیهكی ههلبهستراو، گوایهشهوێك چووهتهناو جێی ژنێكی بهمێرد، چهند كهسێك لهبهگزادهكانی دهوروبهری شێخ ڕهشید بهو توهمهیهزۆر توڕهو ڕق لهدل دهبن لهخۆش و داوای سهزادانی توندی دهكهن، شێخ ڕهشیدیش ڕێگا بهبهگزادهكان دهدات كهسهزای بدهن، ئهوانیش بهدوایدا دهنێرن، كهدهگاتهلایان، دهیگرن و له‌‌ دارێكی دهبهستنهوهو چوكی لهبنیڕا دهبڕنهوه، بهمهبهستی ههتكردنی. ئیتر خۆش ههر بهكلك بڕدراو لهناو كۆمهلگای ناهۆشیاری ئهو سهردهمدا ناودێر كرابو، ئهو سهزادان خهلكانی دهڤهرهكهی تهواو تۆقاندبو و كهس نهیدهوێرا، ههلهیهكی لهو جۆر بكات لهترسی سهزای قورس و ههتك كردن و حهیابردنی، نازانم ئهگهر خۆش زوڕیهتیتری لێكهوتبێتهوهیان نا، تهنها ئهوهدهزانم كهدو كوڕ و دو كچی له‌پاش به‌جێ مابون‌. 

باپیرم گێڕایهوهو گۆتی، دانیشتوانی گوندی شۆشنێ دلگرانیی خۆیان دهربڕی دژی دامهزرانی تهكیهی شێخ ڕهشید لهگوندهكهیان و گۆتیان تهواو زهوی و ئاقارمان داگیر دهكرێ و جێی ئێمهی تێدا نامێنێت، دهنگۆی دلگرانیی دانیشتوان بهگوێی شێخ ڕهشید ڕاگهییشت، ڕۆژێك شێخ ڕهشید بانگی گوندیانی شۆشنێی كردو پێیگۆتن، من نههاتوم گوندی ئێوهداگیر بكهم و هیچ تموحم لهملك و مالتاندا نییه، تهنها عاشقی مهرقهد و مهزارگهپیرۆزهكانی ئێرهبوم، بهس مادام ئێوهپێی دلخۆش نین، من تهكیهم دهگوازمهوهو لێرهبار دهكهم. دهیگۆت، بهشێك لهگوندیانی شۆشنێ زۆریان پێناخۆش بو، كهتهكیهی شێخ لهوێ بگوازرێتهوه. كهچی لهسهر ئهو بابهت بڕیاردرا و ئهشیای تهكیهئامادهكراو دهست كرا بهباركردن و شێخ ڕهشید سواری ههسپێك بو بۆ ڕۆیشن. دانیشتوانی گوندی چونهپێشی و پێیانگۆت، یا شێخ، خودا ئێوهی بۆمان ناردبو و ئێمهقهدری ناردراوی خودامان نهزانی، تهنها داواكارین كهلێمان ببوری، باپیرم گۆتی، شێخ ڕهشید وهلامی دانهوه‌ و گۆتی، من لێتان بوراوم، بهس بهعزێكتان بهبێ یاسین و تهلقین دهمرن. بهقهناعهتی خهلكانی دینداری ئهو سهردهم، مردنی كهسێك كهیاسینی لهسهر نهخوێندرابا و تهلقین نهدرابا، مردار دهبو، ههر وهك ئهو ئاژهلانهی كهمردار دهبن و كهس پێیانڕاناگات سهریان ببڕی، بۆیهشێخ ڕهشید ئهو قسهی پێیان گۆتبو، گوایهئێوهمرۆڤی باش نین و لهبهر ناباشیی خۆتان دهمرن و كهس ناگاتهسهرتان بۆ ئهوهی یاسینتان لێ بخوێنی و تهلقینتان بدات. ئیتر دوای ئهو گفتوگۆ، شێخ ڕهشید، گوندی شۆشنێی بهجێ هێشتبو و تهكیهی گواستبویهوهبۆ لۆلان، لۆلان جێگایهكی چۆل و كوێستانێكی بێ ئاوهدانی بو لهسهر سنوری ئێران، بهس بههۆی دامهزرانی تهكیهلهوێ، لۆلان شوهرهتی پهیدا كردو ژمارهی سۆفیهكان لهزۆر بوندا سنورهكانی ههر سێ دهولهتی عێڕاق و ئێران و توركیایان بڕی.

بهلێ سۆفیگهرایی ههر بههۆزی برادۆستیانهوهنهوهستا، زۆرینهی ڕهوهنداتی ههركی بونهتهریقهتداری سهر بهتهكیهی لۆلان، ههر ئهوتۆ زۆربهی ههركیهكانی سیدا ڕهشكیی ئێران و هۆزی ههركیهكانی عێڕاق و هۆزی گهردیی ناو توركیایش ڕوویان لهلۆلان كرد بۆ تهوبهوهرگرتن و بونهسۆفی. ههر بههۆی سۆفیگهرایی و سهردهمی شێخ ڕهشید لۆلانیهوه، ههتا ئێستایش سهدان كهس و مالبات دهدۆزرێنهوهكهبهڕهسهن لههۆزی برادۆست و ناوچهی برادۆست نین، كهچی ئێستا لهسهر ناسنامهكانیان برادۆست نوسراوه، بهشكیان بهقسهههر خۆیان بهڕهسهن ههلدهدهنهوه، بهلام بهشێكیشیان تهواو خۆیان بهبرادۆست دهزانن.

بێینهوهسهر باسی مالباتی خۆش كاكۆ، لهسالانی چلهكاندا، خۆش كوژراوه‌، چهتۆیش لهسالانی پهنجاكاندا كۆچی دوایی كردووهو كوڕێكی بهناوی جهرگیس لهپاش بهجێماوه، خوشكهكانیشیان مێردیان كردبووه‌، برایمیش كهسێكی سهلت بو، ههر ئهوتۆ لهههموو خهلكی گوندی جیاواز بو، هندهك دژنوێژ و دوورهدین بو، لهسهر ئهو جیاوازی، زۆر كهس خۆشی نهدهویست و كهم كهس تێكههلاوی دهبون، لهسالانی پهنجاكاندا بۆ سهرهتای شێستهكان، بههۆی شهڕی عهشائێرییهوه، گوندهكانمان كهوتبونهبهر لولهی تفهنچیانی بنهمالهی بارزانی و ئاوارهی توركیا و ئێران ببون، لهسالی ١٩٦٢ لهتوركیا و ئێران گهڕانهوهو تهسلیم بهدهولهتی عێڕاق بونهوهو لهترسی پهلاماردانی هێزی كوردایهتیی بارزانی، چهكی حكومهتیان وهرگرتبو، تهكیهی شێخ ڕهشید لهگهڕهكی باداوانی ههولێر گیرسابویهوه، سۆفیهكانیش پهرتو بلاوی دهشتی ههولێر ببون، گشتیان چهكیان ههلگرتبو، برایمیش یهكێك بو لهو چهكدارانهی كهمعاشیان ١٣ دینار بو، حهفت دینار بۆ مالهشێخ و بهگ و بهگزادهدهست ڕۆیشتوهكان بو و شهش دیناریش دهدرایهچهك لهشانهكان، برایم بهو شهش دیناری ئیدارهی خۆی كردبو ههتا سالی ١٩٧٠ كهبڕیاری یازدهی ئادار دهرچو و ئێمهههموومان گهڕاینهوهسهر گوند و زهویهكانمان و دهستمان دایهوهجۆتیاری و مهڕداری، برایم نهجۆتیاریی پێدهكرا نهمهڕداری، لهبهر دژنوێژیشی، گوندیان خۆشیان نهدهویست و دلیان لێی نهدهبویهوهو یارمهتیان كهم دهدا. جهرگیسیش ههر بهدهست كورتی و نهبویی لهبهر دهستی خزمانی بو، ههر ئهوتۆ كهس لهخۆیان نهدهگرت كهژن بداتهكهسێكی دهست و پێ سپی و دهست كورت و دژنوێژی وهك برایم خۆش. جهرگیس له‌ ته‌مه‌نی هه‌رزه‌ییدا، خۆی ناونوس كردبو بۆ پێشمهرگایهتی، لهسهرهتای سالی ١٩٧٥، كهعێڕاق و ئێران لهجهزائێر پێكهاتن و ئێران فهرمانی بهمهلا مستهفا بارزانی كرد كهدرێژهبهشهڕ نهدات دژی عێڕاق، ئهویش لهسهر خاتری شای ئێران، ئاشبهتالی ڕاگهیاند و زۆربهی ئهو كوردانهی لهناو حهرهكهتدابون بهرهو ئێران ڕهویان كرد، ڕوبارهكانی سهر سنور پهنگیان دابووهوهلهو چهكانهی پێشمهرگهفڕێیاندابون، جهرگیسیش بهگهل ئهو ڕهو كهوتو چووهئێران، لهپاش مانهوهیان بۆ ماوهیهكی درێژ، مالهفارسێك كچهكهی خۆی لهجهرگیس مارهكردبو و مالیان بۆی دانابو. وهك زانیمهوه، گۆتیان جهرگیس كوردیشی لهبیر چووهو بههیچ شێوهڕازی نییهبگهڕێتهوهناو ئهو خاك و كورد و خزمانهی كهههرگیز جێی خۆشی و متمانهی نهبون.

No comments:

Post a Comment