Sunday, February 27, 2022

یازده‌ی ئاذاری ١٩٧٠ (١٥)

لەو گوندانە ماینەوە هەتا 11 ئاذاری١٩٧٠. لە سالی ١٩٧٠ لە هەموو ئەو دەشت و شار و شارۆچکانه‌دا دەست کرا بە شیعاری (هەتا دونیا دونیایە، کورد و عارەب برایە). وە‌هام بیست له‌ده‌می سۆفییه‌كانی ته‌كیه‌ی شێخ ڕه‌شید لۆلانی و گۆتیان،” دوای بڕیاری ١١ی ئاذار، حاجی محەمەدی شێخ ڕەشید لۆلانی کە بڕیاربەدەستی هەموو سۆفییەکان و زۆرینەی هۆزی برادۆست بوو، سه‌ردانی به‌غدای پایتەختی كردبوو بۆ ئه‌وه‌ی له‌گه‌ل سه‌ركردایه‌تیی حكومه‌تی عێڕاق قسه‌بكات و بزانێ له‌دوای ١١ی ئاذار و وه‌ستانی شه‌ڕ له‌به‌ینی ده‌وله‌تی عێڕاق و مه‌لا مسته‌فای بارزانی، چاره‌نوسی ئه‌و برادۆستانه ‌چی ده‌بێت كه‌فرسانن و چه‌كی حكومه‌تیان به‌شانه‌وه‌یه ‌و چه‌ندین ساله‌ ده‌ربه‌ده‌ر و ئاواره‌ی ده‌ستی بنه‌ماله‌ی بارزانین. چه‌كدارانی ژێر كۆنتڕۆلی مه‌لا مسته‌فا بارزانی به‌دوژمنی  سه‌رسه‌ختی خۆیانیان ده‌زانن. گۆتیان پێشتر هه‌ر كاتی حاجی محه‌مه‌د و ئاغاواتی برادۆستیان ویستیانبا، ده‌یانتوانی له‌گه‌ل سه‌رۆكایه‌تیی عێڕاق یه‌كتر ببینن.

به‌لام له‌و سه‌ردانه‌ی حاجی محه‌مه‌د و دوای یازده‌ی ئاذار بۆ به‌غدا، زیادتر له‌حه‌فته‌یه‌ك له‌چاوه‌ڕوانی دابوو كه‌چاوی به‌سه‌رۆكایه‌تیی حكومه‌ت یان كاربه‌ده‌سته‌ بالاكان بكه‌وێ، كه‌چی نه‌چاوی پێیان كه‌وت، نه‌هیچ نه‌تیجەشی پێ وه‌رگیرایەوە ده‌رباره‌ی چاره‌نوسیان. به‌ناچاری گه‌ڕایه‌وه‌ بۆ هه‌ولێرێ و له‌گه‌ل چەند کەسێكی بڕواپێکراوی خۆی چون بۆ گەلیی حاجی ئۆمەران بۆ ئەوەی بە تەنازول کردنەوە سەردانی مەلا مستەفای بارزانی بکەن.  وەک باسیان دەکرد، مەلا مستەفا ئەو کاتی لە داروسەلام دادەنیشت. (داروسەلام دەکەوێتە دەڤەری بالەکایەتی). وه‌ك له‌سۆفیه‌كانم بیسته‌وه‌، گۆتیان کە حاجی محەمەد گەیشتبووە بازگەی داروسەلامێ، پەیوەندییان بە مەلا مستەفاوە کردبوو و پێیان گۆتبوو حاجی محەمەدی شێخ ڕەشید لۆلانی لێرەیە بۆ سەردانی ئێوە هاتووە. مەلا مستەفایش پێیگوتبون، ڕایگرن هەتا خۆم دێمە وێندەرێ. ئیدی مەلا مستەفا هاتبووە بازگە و لەوێندەرێ لەگەل حاجی محەمەد یەکتریان بینی بوو و بە یەکەوە چوبونەوە بۆ جێی دانیشتنیان. گۆتیان ”مه‌لا مسته‌فا له‌ حاجی محه‌مه‌د لۆلانیی پرسی و گۆتی، ئێمه ‌له ‌مێژه ‌دوژمنین، چۆن هاتویت بۆ سه‌ردانم“؟ گۆتیان حاجی محه‌مه‌د وه‌لامی دایه‌وه ‌و گۆتی، ”ئێمه‌خوێنێكی زۆرمان له‌به‌ین ڕژاوه‌، به‌س من هاتوم و ئاماده‌م، سه‌رم ببڕه‌و سۆفیه‌كان به‌تایبه‌تی و برادۆستان به‌گشتی عه‌فوو بكه‌و دوژمنداریی پێشتر له‌بیر خۆت و خه‌لكیش به‌ره‌وه‌“. گۆتیان مەلا مسترفا پێیگۆتبوو ”بەڕێزتان هەر سەرۆک عەشیرەتی برادۆستن و دەگەڕێنەوە بۆ لۆلان و  گوندیانیش هەرکەس بۆ سەر ملک و مالی خۆیان.ئیدی لەوێڕا مەلا مستەفا بارزانی بڕیاری دا کە ڕێگا بە هۆزی برادۆست بدرێت و بگەڕێنەوە بۆ ناوچەکانیان و دەست بە ئاوەدانکردنەوەی گوندەکانیان بکەن و زیادتر درێژە بە شەڕی عەشائێری نەدرێ. هەر ئەوتۆ بڕیار درابوو کە بەهۆی ئاژاوەی پێشوترەوە جیاوازی لە بەینی هیچ کەسێکدا نەکرێ. 

سه‌رجه‌م سۆفی و چه‌كداره‌كانی برادۆست چاوه‌ڕوانی گه‌ڕانه‌وه‌ و فەرمانی حاجی محه‌مه‌د،یان ده‌كرد. دوای گه‌ڕانه‌وه‌ی له‌سه‌ردانیكردنی مه‌لا مسته‌فا بارزانی، خه‌به‌ریان دایه ‌تێكڕای ئاواره‌كانی برادۆست و پێیان گۆتن،” ته‌واو، شه‌ڕی خێله‌كیی به‌ینی بارزانی و برادۆستیان كۆتایی هات و مه‌لا مسته‌فا فه‌رمانی داوه‌ كه‌ هه‌رچی ئاواره‌یه ‌بگه‌ڕێته‌وه‌ سه‌ر زه‌وی و زاری خۆی و جیاوازی له‌به‌ینی هیچ هۆز و تیره ‌و كه‌سه‌كاندا نەكرێ. ئه‌وه‌بوو، سه‌رجه‌م چه‌كه‌كانی حكومه‌ت ته‌سلیم كرانه‌وه‌. زۆرێک چەکی تایبەتی خۆیان هەبون، بێجگە لەوان خەلکانیدی به‌بێ چه‌كی كه‌وتنه‌خۆ ئاماده‌كردن و باروبارگه ‌تێكنان بۆ گه‌ڕانه‌وه‌ به‌ره‌و ناوچه‌كانیان. وەک لە بابەتەکانی پێشوتردا باسمان کردووە. هەر لە سالی ١٩٥٩ هەتا سالی ١٩٧٠ گوندەکانی برادۆستان چۆل و بێخاوەن و وێرانە بون. لەو یازدە سالاندا، خەلکانێکی لاییدە و مەڕدار هاتبونە سەر هندەک گوندان و خانی و بەریان لەسەر زەوی و دەرەدیەکانی گوندیان دامەزراندبون و زۆربەی زەویە بە پیت و بەرەکەتەکانیان کردبونە دەرهۆل و پێواری مەڕ و مالات.

ئیدی کە گەڕاینەوە، کێشە لەبەینی گوندیانی ڕەسەن و ئەو مالە لاییدانەی مەڕدار لەسەر زەوی و زار بەرپا بوو.

بەڕێزانی خوێنەر وەک زۆربەمان دەزانین چینی خۆپەرستی بەناو شێخ و ئاغاو بەگ و گەدا، ئەوەندە لەخۆڕازی و لوتبەرز و خۆپەرستن، هیچ کات نەیانتوانیوە لەگەل ڕەعیەت و تابعەکانیان شەفاف و ڕاستگۆ و سادە بن. بۆیە ئەو گێڕانەوانەم تەنها وەرگیراوە لە دەمی سۆفیەکان و قسەی لابەلا. چونکی نە مەلا مستەفا بارزانی لەخۆی دەگرت ئەو جۆرە پەیوەندییانە بۆ ڕایگشتی باس بکات، نە شێخ و ئاغاواتی برادۆستان و عەشیرەتەکانیدیش لەخۆیان دەگرت بێنە ناو خەلکانی ئاسایی و باسی سەردان و دانیشتن و گفتوگۆ و تێکگەیشتن و تێکنەگەیشتنەکانیان ڕاستگۆیانە بۆ خەلک باس بکەن. نە کەسانێکی ناخ پاک و بێلایەنیش دەیانتوانی گفتوگۆکانیان بۆ ڕایگشتی بگوازنەوە. بۆیە ناچارین بەپێی باسکردنی خەلکان شتەکان داڕێژینەوە.

برایەکی خۆشەویست وێنەی داروسەلامی بۆ ناردوم، سپاسی دەکەین.

بابەتەکان درێژەیان دەبێت و بەردەوام دەبین.

Friday, February 25, 2022

گواستنه‌وه‌ی مال و خێزان لە دیانا بۆ كه‌له‌كی یاسین ئاغا ١٩٦٥ (١٤):


دوای ئەو کارە دڕوندانەی لەشکری کوردایەتیی و تۆقاندن و کووشتنی ژن و مندالانی مەدەنی و بێتاوان، ئەو مال و خێزانەی مابون خرانە ناو تڕمبێلان لە دەشتی دیانا بەرە و ناو خاباتی کەلەکی یاسین ئاغا. لەوێش هەم بەهۆی خەمباری و گریان و لەدەستدانی ژن و مندالێکی زۆر و ترس و تۆقان و تێكچونی باری دەرونییەوە، هه‌میش هەواگۆڕی و کەمخۆراکی، سەدی هەشتای ئەو خەلکانە تاوی و دەردەدار بون و لەناو زۆر خێزاناندا کەسی لەش ساخت بەرچاو نەدەکەوت. لەوێش خەلکێکی زۆر لە پیر و پەكکەوتە و مندالانی ساوا و بریندارەکانی لێدانی دیانا، گیانیان لەدەستدا و توربستانێکی گەورە لە مەیتی ئەو کەسانە هاتە پێكهێنان لە باستام (ناوی قەبرستانەکەیە) نزیك قسرەسۆران لە کەلەکی یاسین ئاغا. 


هاتنه‌وه‌ی باوكم و نه‌خۆش كه‌وتنی:

باوکم و چەندین کەسی تر سەرەڕای ئەو مەرگەساتەی بەسەر خێزانیان هاتبوو و گواسترانەوەی مال و خێزانیان لە دەشتی دیانا بۆ کەلەکی یاسین ئاغا، زیاتر لە سێ مانگ بوو مالە شێخ و ئاغاواتی برادۆست ڕێگایان پێ نەدابون سەنگەرەکانیان بەجێ بهێلن و بێنەوە و بزانن چی بەسەر مال و خێزانیان هاتووە. 

لەدوای زیادتر لە سێ مانگان، ڕێگایان پێ درابوو بۆ دوو حەفتە سەردانی مالەوەیان بکەنەوە.  کە باوکم هاتەوە بۆ سەردانی مالەوەمان،  دوای چەند ڕۆژێک مانەوە لەناومان، ئەویش نەخۆش و تاوی کەوت و خەریك بوو ئاگای لە خۆی نەمێنێت. دوو حه‌فته‌كه ته‌واو بون. لەو کاتی عەبدولقادری نەوەی شێخ ڕەشید لۆلانی هات بۆ کۆکردنەوەی لەشکر و ناردنیان بۆ بەدل کردنی ئەوانەی بۆ ماوەیەکی زۆر بوو لە سەنگەرەکان بون. باپیرم چوبووە لای و پێی گۆتبوو،بەڕێز عەبدولقادر، مستەفای کوڕم زۆر نەخۆشە و ناتوانێ هەستێتە سەرپێ.” لە وەلامدا عەبدولقادر گۆتیبوو،ئەگەر بە دارەبازەش هاتبێ، دەبێ هەر بێت.” باپیریشم توڕە ببوو و پێی گۆتبوو،خۆ ئێوە خوا نین، من پێت دەلێم ناتوانی هەستێتەوە و ناش هێت.” لەسەر هندێ بۆ ماوەی شەش مانگان موچەی باوکمیان بڕی. موچەکە بۆخۆی ١٣ دینار بون، کاربەدەستان حەفت دیناریان بۆخۆیان دەبردن، ٦ دیناریان دەدانە چەکدارەکان. ئەو شەش دیناریشیان لە باوکم بڕین بۆ شەش مانگان. به‌هۆی ئاواره‌یی و ده‌ربە‌ده‌ری و شه‌ڕی عه‌شائێریش، له‌موچه‌ی فرسانی به‌ولاوه‌، هیچ داهات و كه‌سابه‌تێكیتریان نه‌بوو. باوكم پاش ماوه‌یه‌ك له‌تاوی بون  و نەخۆشی باشتر بوو، ناچار بوو ده‌ست به‌معامه‌له‌ی هینانی تۆچای سیپه بكات بۆ ئه‌وه‌ی مال و مندالی له‌نه‌بونیدا ڕه‌زیل نه‌بن. چای سیپه‌ به قاچاخ لە سوریاوە ده‌هات. به‌س باوكم به‌و معامه‌له توانیی داهاتێكی باشتر له‌معاشی فرسانی په‌یدا بكات و ژیانی خێزانیی باشتر بەڕێوە ببات.


پاییزی هەمان سال ١٩٦٥

بەهەر شێوە، هەمان سال بۆ پاییزێ، ئێمەیان دابەش کردین بەسەر گوندەکانی ئەو ناوچانەدا. ئێمە نۆ خێزان کەوتینە گوندی مەلا عومەر لە دە و زێی کەلەکی یاسین ئاغا. ئەو کاتی خانوو بۆ هەموومان پەیدا نەبون. بە ناچاری، پردێك لە دانگی گوندی هەبوو. مالی ئێمه‌و مالی نیعمه‌ت مۆمێ هەردوو دیوی پردەکەمان دیوار کردن و ئەو زستانی ژیانمان لەژێر ئەو پردەدا بەسەر برد. هه‌ردوو خێزانمان ئه‌وه‌نده ته‌با بون، هیچ جه‌مێكمان به‌بێی یه‌كتر نه‌دەخوارد. بەختەوەر بوین، کە ئەو زستان ئەوەندە باراناوی نەبوو کە ئاو هەلداتە بن پردەکەو لافاو وێرانمان بکاتەوە. هەتا بەهارێ لەوێدا ستر بوین. بۆ سالی پاشتر واتە سالی ١٩٦٦ کەسێك بە ناوی مەرعی ژۆرێکی دایە خێزانی ئێمە و چوینە ناو ئەو ژوورە. لە سالی ١٩٦٧ باپیرم و شێخۆ ناوخۆش و چەند کەسێکی تر پەیوەندییان بە بوڕهان ئاغای دزەییەوە کرد. بوڕهان حسارێکی زۆر گەورەی هەبوو لەو گوندی. بۆخۆی بە مالەوە چوبووە ناو پێشمەرگەی کوردایەتیی. یوسفی براشی لە هەولێر دەژیا. ئیدی کە باپیرم و شێخۆ ناوخۆش لەگەل چەند کەسێکی تر سەردانیان کردبوو و پێیانگۆتبوو، حسارەکەتان بەتالە، ئێمەیش بێ جێ و ڕێگاین هاتینە لات و دەمانەوێ حسارمان وێدەیەوە تێیدا بژین هەتا بزانین چارەنوسمان چی دەبێت. بوڕهان ئاغا مەردانە حساری وێداینەوە و هەرجاری ڕێگاشی کەوتبا ئەو دەوروبەر، بەخۆو پێشمەرگەکانیەوە سەردانی دەکردین و بەینمان زۆر خۆش بوو. لەناو حساری بوڕهان ئاغادا ماینەوە هەتا یازدەی ئاذاری سالی ١٩٧٠. 

چاوەڕوانی بەشی داهاتوو بن